RULMANLARDA NUMARALANDIRMA SİSTEMATİĞİ

3. RULMANLARDA NUMARALANDIRMA SİSTEMATİĞİ

Rulmanlar dünyada belli başlı firmalar tarafından üretilmekte ve aynı tip rulmanlar standart bir numaralandırma sistemi ile piyasaya sürülmektedir.

Bu sistematik ISO tarafından standart hale getirilmiş ve yayınlanmıştır. Metrik sistemi kullanmayan ülkelerde bile bu standart gösterimlere uyulmaktadır.

ISO tarafından standartlaştırılan boyut sistematiği basitçe şu şekilde gerçekleştirilmiştir.

Gösterimin son iki rakamı (en sağda) iç çapın belirtilmesi için kullanılmıştır. (Bkz 3.1 iç çap gösterimi)

İç çap gösteriminin solundaki rakam (sağdan üçüncü) dış çapı belirtmek için kullanılmıştır.

Bu hanede aynı iç çap büyüklüğündeki en küçük dış çap 8 ile belirtilir ve dış çap büyüdükçe hanedeki rakam 8, 9, 0, 1, 2, 3, 4 olarak değişir.

Dış çap gösteriminin solundaki rakam (sağdan dördüncü) rulman genişliğini belirtmek için kullanılır. Aynı iç çapta en ince rulman genişliği için 0 rakamı kullanılır. Rulman genişliği arttıkça bu rakam 0, 1,  2, 3, 4, 5 olarak belirtilir.

(eksenel rulmanlar için bu rakamlar inceden kalına 7, 9, 1 olarak değişir.)

Rulman gösteriminin başındaki (en soldaki) harf veya rakamlar ise rulman tipini belirtir. (Bkz. 3.2 Rulman tip gösterimi)

Rulman gösteriminde iç çap için ayrılmış olan sağdaki iki rakamın sağına bir boşluk bırakıldıktan sonra o rulmanın sahip olduğu özel şekiller muhtelif rakam veya harfler ile belirtilir. (Bkz 3.3 rulman özel şekil gösterimleri

3.1 RULMAN İÇ ÇAPI GÖSTERİMİ

Rulman iç çapı konusunda çok basit bir kural bulunmaktadır.

19 mm den büyük ve 496 mm den küçük iç çaplar için rulman gösterimindeki son iki rakamın 5 katı rulman iç çapını verir.

Örnek: NU 1088 silindirik rulman iç çapı d= 88*5= 440 mm.

Gösterimdeki son iki rakam en büyük 99 olabileceği için 5X99= 495mm den büyük iç çaplarda ise son rakamlar "/" işaretinden sonra direkt çap olarak yazılır. Örnek: 618/750  iç çapı 750 mm olan tek sıra bilyalı rulman. Bu kurallar tüm rulman tipleri için geçerlidir.

3.2 RULMAN TİP GÖSTERİMİ

Rulman tipini gösterimdeki başlangıç karakterleri belirler. Buna göre eğer ilk karakterler

6 veya 16  ile başlıyorsa rulman tek sıra bilyalı rulmandır

4 ile başlıyorsa rulman çift sıra bilyalı rulmandır.

1 veya 2  ile başlıyorsa rulman oynak bilyalı rulmandır.

7  ile başlıyorsa rulman eğik bilyalı rulmandır.

3  ile başlıyorsa rulman çift sıra eğik bilyalı rulmandır.

Q  ile başlıyorsa rulman dört nokta temaslı bilyalı rulmandır.

N  veya 319 ile başlıyorsa rulman silindirik makaralı rulmandır.

HK veya N veya RNA ile başlıyorsa rulman iğne makaralı rulmandır.

K  veya T veya 3 ile başlıyorsa rulman konik makaralı rulmandır.

2 ile başlıyorsa rulman oynak makaralı rulmandır.

5  ile başlıyorsa rulman eksenel bilyalı rulmandır.

8  ile başlıyorsa rulman eksenel makaralı rulmandır.

29  ile başlıyorsa rulman eksenel oynak makaralı rulmandır.

        3.3 RULMANLARIN ÖZEL ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİMİ

Rulman gösteriminin sonundaki alfabetik harfler şu anlama gelir.

K   : iç çapı konik rulman

Z   : Bir tarafi kapalı rulman

2Z : İki tarafi kapalı rulman

N   : Rulmanın bir tarafında sekman yuvası var

NR  : Rulmanın bir tarafında sekman yuvası ile birlikte sekmanı var

M   : Bilya veya makaralar bronz kafes içnde

L    : Bilya veya makaralar alaşımlı kafes içnde

T    : Bilya veya makaralar Sentetik reçine kafes içinde

        3.4 RULMAN BOŞLUĞU

Normalde rulmanlar boşluklu olarak üretilirler . Eğer bu boşluk bırakılmaz ise çalışma sırasında ısınma neticesinde ortaya çıkan termal genleşmeler ve rulman yuvasına dışarıdan giren partiküller nedeni ile rulman dönemez olur. Bahsedilen nedenlerden ötürü rulman kullanılmaya başlanmadan önceki boşluk, kullanılmaya başladıktan sonraki boşluktan daha fazladır. Rulman boşluğu yükün rulmanda eşit yayılmasını da etkileyen bir faktördür.

Rulmandaki boşluk seviyesi direkt olarak aşağıdaki durumları etkiler. Bunlar

Gürültülü çalışma

Titreşimli çalışma

Rulmanın ısınması

Yorulmadan kaynaklanan ömür (fatigue life)

Rulmanda iki çeşit boşluk olur. Bunlar;

Radyal boşluk (İç ve dış bilezikler birbirlerine göre radyal yönde oynayabilirler).

Eksenel boşluk (İç ve dış bilezikler birbirlerine göre eksenel yönde oynayabilirler).

Bilyalı rulmanlarda radyal boşluk artınca buna bağlı olarak eksenel yöndeki boşluk da artar

Normal boşluklu rulman siparişinde tedarikçiye ek bir bilgi verilmesi gerekmez. Ancak normalden daha fazla veya daha az boşluklu rulman ihtiyacı varsa bu rulmanın tip numarası ile birlikte tedarikçi firmaya boşluk miktarı bildirilmelidir. Siparişte boşluklar aşağıdaki şekilde belirtilirler;

C1 :  Sıkı rulmandan daha sıkı rulman

C2 :  Normal boşluklu rulmandan daha az boşluklu (sıkı) rulman

CN : Normal boşluk ( Rulman spesifikasyonlarında belirtmeye gerek yoktur.)

C3 :  Normal boşluklu rulmandan daha fazla boşluklu (gevşek) rulman

C4 :  C3 boşluklu rulmandan daha fazla boşluklu (çok gevşek) rulman

C5 :  C4 boşluklu rulmandan daha fazla boşluklu ( çok, çok gevşek) rulman

Normalden farklı boşluklu rulmanlar hangi durumlarda talep edilir?

C1, C2 boşluklu rulmanlar gürültü ve titreşimin çok az olması gereken durumlarda kullanılır. Ancak bu durumda rulman çok daha fazla ısınır. Bu nedenle düşük devirli rulmanlar için uygundurlar.

C3,C4,C5 boşlukları yüksek devirli rulmanlarda ortaya çıkacak aşrı ısınmadan ötürü meydana gelecek termal genleşmeleri gidermek için değerlendirilirler. Aynı zamanda ortamın çok sıcak olduğu durumlarda, veya vibrasyonlu çalışma ortamlarında boşluklu rulmanlar kullanılır.

(örnek : sıcak baca gazı ve tozlarını tahliye eden büyük çaplı fanlarda balans bozulması nedeni ile ortaya çıkacak vibrasyonlu ve sıcak çalışma koşullarında C3 veya C4 boşluklu rulman kullanılması gerekir)